I was contacted by an Italian journalist today who interviewed me about the Icelandic Modern Media Initiative. His interest in the subject seems to be somewhat fueled by some rather disturbing developments going on in Italy. The Italian justice minister, Angelino Alfano, has proposed a law which invokes the privacy argument in order to limit freedom of expression in the Italian media, by forbidding them to report on charges brought against individuals until they have been taken up by a court.

Ný grein eftir mig er komin á hugsandi.is: Tjáningarfrelsi í sinni nútímamynd varð hluti af lagakerfum ýmissa ríkja í kjölfar frönsku byltingarinnar. Sú birtingarmynd þess sem flestir þekkja í dag er fyrsti viðauki bandarísku stjórnarskrárinnar frá 1791, en þar kristallaðist sú heimspeki að sérhverjum manni væri frjálst að tjá sig um sínar skoðanir án nokkurra hafta. Síðan þá hefur margt breyst, ekki síst lagakerfið. Gallar þessa lagaumhverfis hafa orðið æ skýrari eftir að hagkerfi heimsins tóku að hrynja nú um árið.

I’ve been trying to avoid writing overly self-referential posts until I get back on track, but it’s worthwhile to start playing out the cards and making it known what I’m up to. My current major project is starting a company. Ambit is in the process of being legally founded by myself and my two associates, Ómar Yasin and Herbert Snorrason. We’ve got a ton of projects but no funding, although we expect to launch our first product by mid-August if everything goes according to our very elaborate plan.

Þetta mál er sæmilega flókið, ekki síst vegna þess að allir verða svo æstir yfir móralískum áhrifum þess að um er að ræða eitthvað sem er álitið skaðlegt fyrir börn. Ég bið lesendur um að lesa þetta alveg í gegn áður en þeir mynda sér skoðun – ég vona að ég nái að koma punktinum nægilega vel til skila. Ég hef verið mjög reiður yfir því undanfarið hvað mikil ritskoðunarvæðing er að eiga sér stað, og hvað ótrúlega mikið af annars ágætlega vel gefnu fólki virðist trúa því að það sé hægt að leysa vandamál með því að fela þau.

Today I helped teach an Arduino course at the Reykjavík Hackerspace (Hakkavélin), as part of the Raflosti electronic music festival. We weren’t focusing so much on music as much as just the general ability to create electronic art, generally using Arduino as a foundation piece. Áki Ásgeirsson did the introduction, running through a great bunch of examples of Arduinos being used in art, ending with my personal favorite, the laser harp:

Since mid April a group here has been working on preparations for the creation of the worlds first crowdsourced constitution. The idea is to have the nation build its own constitution on a participatory basis, and then have a general referendum on the validity of the proposal. There are a lot of open variables still, as it’s early days, but we’ve got weekly meetings and a fairly active group behind it.

Based on the results page from BBC, I hacked together a small Python script that assumed direct proportional voting in the UK and made a table comparing the First-Past-The-Post result (FPTP) to the Proportional Representation (PR) vote. Of course, PR can be implemented in a number of ways, including Single Transferable Vote, which I tend to prefer (that was a voting system geek joke. If you understood it, you win), and each may give slightly different results.

Things went a bit crazy on Twitter after my last post, with a lot of people saying that they’d rather not have proportional representation than allow BNP to have anywhere near 12 seats. This reminds me of a quote from Terry Pratchett’s The Fifth Elephant, where it’s said: [Vimes] had been rather interested in the idea that everyone had a vote until he found out that while he, Vimes, would have a vote, there was no way in the rules that anyone could prevent Nobby Nobbs from having one as well.

Persónuvernd og friðhelgi einkalífsisns eru mikilvæg málefni, um það geta allir verið sammála, en hinsvegar eru uppi allskonar hugmyndir um nákvæmlega hvað persónuvernd er. Stjórnmálamenn og aðrir, ekki síst stofnunin Persónuvernd, fleygja hugtakinu til og frá án þess að veita neina haldbæra skýringu á því hvað nákvæmlega persónuvernd er. Vefsíða Persónuverndar er hvergi með neina skilgreiningu á hugtakinu, eftir því sem ég get best séð. Hvernig er hægt að vernda persónulegar upplýsingar einstaklinga og friðhelgi einkalífsins ef við vitum ekki nákvæmlega hvað það er?

Síðasta hálfa árinu hef ég eytt í að berjast fyrir auknu fjölmiðlafrelsi á Íslandi. Þetta er frekar undarlegt – ég er hvorki blaðamaður né stjórnmálamaður, ég á ekki neitt í neinum fjölmiðli og í rauninni er mín eina tenging við þetta alltsaman í gegnum hugtakið ”frelsi“.

Ég trúi því staðfastlega að samfélag manna geti ekki starfað öðruvísi en að frjálst og óheft upplýsingaflæði sé á milli manna, og þar gegna fjölmiðlar því veigamikla hlutverki að taka saman flóknar upplýsingar um atburði líðandi stundar á einfaldaðan hátt og skapa grundvöll fyrir málefnalega umræðu. Fjölmiðlar ákveða hvar grunnlínan er, og því ofar sem hún er, því betur mun samfélaginu ganga.

En fjölmiðlum eru ýmsar takmarkanir settar. Víða hvar er fjölmiðlun hreinlega ólögleg, en á Íslandi höfum við stjórnarskrárvarinn tjáningarrétt. “Hver maður á rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi. Ritskoðun og aðrar sambærilegar tálmanir á tjáningarfrelsi má aldrei í lög leiða,” segir 73. grein stjórnarskránnar. Þetta er ágætis viðmið sem flestir telja sig geta stutt, en þessi heimspeki, að fólk hafi frelsi til tjáningar, er arfleið frönsku byltingarinnar og þjáist svolítið fyrir það hvað hún er skýr og skynsamleg.

Nútíma réttarríki er hvorki skýrt né skynsamlegt. Allar fullyrðingar þarf að margútskýra fram og aftur til að tryggja að það velkist ekki nokkur í vafa um hvað nákvæmlega er átt við um “tálmanir á tjáningarfrelsi”. Skýrasta dæmið kom nú í haust, þegar lögbann var sett á RÚV til að koma í veg fyrir að þau myndu birta lánabók Kaupþings. Maður hefði haldið að dómarinn væri meðvitaður um að stjórnarskráarákvæðið sem ég vitna í að ofan merki að fyrirfram tálmanir á tjáningarfrelsi séu bannaðar. En svo virðist ekki hafa verið – ýmist það, eða einhverjir aðrir hagsmunir réðu því að hann leit framhjá þessu.

Það er út af þessari þörf á því að skýra út nákvæmlega hvað er átt við með tjáningarfrelsi sem ég ásamt fleirum fórum út í að rannsaka hvaða varnir væru til í hinum ýmsu löndum heims og velja saman rjómann af verndarlögunum til að setja fram sem eina heildstæða tillögu. Við fengum okkur til aðstoðar fólk hvaðanæva úr heiminum til að hjálpa við að finna út hvernig væri best að standa að þessu, og reyndum að finna leið til að Ísland gæti skapað sér afgerandi lagalega sérstöðu varðandi vernd tjáningar- og upplýsingafrelsis.

Erlendir fjölmiðlar æstust algjörlega upp við þetta. Ég hef heyrt útundan mér fullyrðingar um að það hafi ekki verið eins mikill áhugi um þetta erlendis og við höfum sagt, en bara núna á síðasta mánuðnum hef ég verið í viðtali á Áströlskum og Suður-Kóreiskum sjónvarpsmiðlum sem sendu lið til Íslands til að fjalla um þetta. Varla líður sá dagur sem ég fæ ekki e-mail frá einhverjum erlendum
fjölmiðli sem vill ræða við mig um IMMI tillöguna – nú síðast í gær fékk ég póst frá Le Monde. En hvers vegna eru þeir svona æstir? Gæti það hugsanlega verið vegna þess að þeir sjá sína eigin hagsmuni í þessu?

Staðreyndin er sú að fjölmiðlar allsstaðar eiga undir högg að sækja. Þeirra afkoma er alfarið háð því að geta flutt réttar og ýtarlegar fréttir, og þeirra tilgangur er eingöngu helgaður af því að geta komið sannleikanum á framfæri. Þó svo að beinar tálmanir á tjáningarfrelsi fjölmiðla séu ekki alvarlegt vandamál víðast hvar á vesturlöndum er nóg til af óbeinum tálmunum, til dæmis:

• Lögbönn eru víða notuð til fyrirfram tálmunar á útgáfu. Þetta þýðir i reynd að lítið gagn er af því að reyna að eltast við ákveðnar gerðir frétta, þá sérstaklega fréttir um ríka eða valdamikla aðila, því þeir hafa þá næga peninga til að geta ýtt lögbannskröfu í gegn um dómstóla mjög hratt.
• Í Bretlandi er meiðyrðalöggjöfin upprunalega samin til að vernda aðalinn. Fyrir vikið er nánast ómögulegt að verjast meiðyrðamáli í Bretlandi – sönnunarbyrðin er á hinum ákærða, sektin er hans uns hann sannar sakleysi sitt, og hægt er að tefja málið nær endalaust í réttinum með formsatriðum, sem þýðir að það verður gríðarlega dýrt að verjast. Dómsmálin hætta að snúast um réttlæti og byrja að snúast um hvor gefst upp á því að fleygja peningum í vandamálið á undan.
• Þetta einskorðast ekki við Bretland. Í Bandaríkjunum er eingöngu hæstiréttur sem getur útskurðað í samræmi við stjórnarskrá, þannig að öll önnur dómsstig (og af þeim er nóg að taka) þurf að taka mið af lægri lögum. Vegna þess að þau eru ekki jafn sterk og stjórnarskráin þá getur það kostað mikið að verja stjórnarskráarvarinn rétt sinn. Þannig kostaði það Time Magazine sjö milljonir dollara að verjast lögsókn Church of Scientology eftir að þeir birtu forsíðugrein um kirkjuna.

Jafnvel þar sem birting er ágætlega varin eru fleiri hlutir sem geta valdið vandræðum. Það getur til dæmis verið verulegt vandamál ef fólk þorir ekki að tjá sig, vegna ótta um a missa starf sitt, verða fyrir aðkasti, eða jafnvel vera drepið. Öflug heimildavernd er nauðsynleg til að fólk hreinlega hafi dug í sér til að hafa samband við fjölmiðla og koma sannleikanum á framfæri.

Ennfremur er alveg gríðarlega mikilvægt að þeir sem verða varir við spillingu, hvort heldur sé í opinbera geiranum eða gegn hagsmunum almennings á einhvern hátt, geti fengið nauðsynlega vernd ef þau ákveða að koma upp um spillinguna. Slík uppljóstraravernd þekkist mjög víða í heiminum, en bandaríska útgáfan er hugsanlega hvað sterkust. Þar er það svo að sá sem kemur upp um misferli þannig að almannafé sparist getur hlotið 10-15% af upphæðarinnar sem bjargaðist í verðlaun fyrir sitt framlag.

Í grunninn eru þetta bara örfá atriði sem við erum að leggja til að séu lagfærð í lögum á Íslandi, og öll eiga þau sterka fyrirmynd allsstaðar:

• Engin fyrirfram tálmun: íslenska stjórnarskráin, bandaríska stjórnarskráin
• Uppljóstraravernd: bandarísku uppljóstraraverndarlögin (Whistleblower Protection Act)
• Heimildavernd: sænsku prentfrelsislögin (tryckfrihedsforördningen)
• Samskiptavernd: belgísku samskiptaverndarlögin
• Verndun milliliða: evróputilskipun um rafræn viðskipti og kafli 230 í bandarísku samskiptasiðalögunum
• Verndun gagnagrunna og sögulegra heimilda: frönsku gagnagrunnaverndarlögin
• Réttarfarsvernd: California anti-SLAPPs löggjöfin
• Vernd gegn misbeitingu bresku meiðyrðalaganna: New York Libel Terrorism Protection Act
• Upplýsingafrelsislög: norsku og eistnesku útfærslurnar eru nútímalegastar

(Nánari listi neðst)

Á næstu dögum ætla ég að reyna að fara í gegnum hvert þessarra atriða og gera nánar grein fyrir því hvað það er, hvernig það virkar, og hvers vegna það skiptir máli.

Ég ætla líka að reyna að hreinsa upp eitthvað af þeim misskilningi sem fólk hefur um tilgang og eðli þingsályktunartillögunar um að Ísland skapi sér afgerandi lagalega sérstöðu varðandi vernd tjáningar- og upplýsingafrelsis. Stór hluti þess misskilnings virðist vera að ýmsir telja að þetta sé einhverskonar tillaga um að búa til óheft fríríki fyrir Wikileaks. Það er ansi fjarri sannleikanum. Það er svosem ekki neitt launungarmál að ég hef unnið mikið með Wikileaks undanfarna mánuði, og ég þekki starfsemi þeirra nægilega vel núorðið til að fullyrða að það að þessi lög komist í gegn munu fáir fjölmiðlar hafa jafn lítið gagn af þeim og Wikileaks. Þeir hafa dreift sínu kerfi út um allan heim til að nýta sér þær lagalegu varnir sem ég tíundaði að ofan, og það er gjörsamlega út í hött að ætla að þeir færu að flytja starfsemi sína til Íslands að öllu leyti ef þetta kæmist í gegn, það væri hreinlega of hættulegt og í ljósi þess hversu gott og útbreitt kerfi þeir hafa nú þegar, tilgangslaust. Þessi hugmynd er ekki tileinkuð Wikileaks. Hún er tileinkuð öllum hinum fjölmiðlum heims, sem geta ekki varið sig tæknilega eða lagalega á þann hátt sem Wikileaks hefur gert.

En ég mun fara nánar út í það líka á næstunni.